نویسنده: سید محسن روحانی*
امان از این اسکناس که بخش زیادی از جرایم به خاطر آن رخ می دهد. معلوم نیست چرا مردم «چرک کف دست» صدایش می کنند، حتی وقتی برای حق خواهی هم به آن نیاز است. چشمان تان را گرد نکنید! توقع ندارید که این همه مامور، کارشناس، دادستان، بازپرس، قاضی و همه وسایلی که در جریان رسیدگی به یک پرونده مورد استفاده قرار می گیرند، مجانی باشند؟ حساب کرده اید که با این حجم پرونده، محقق شدن این فکر چه هزینه ای را به دستگاه قضایی و دولت تحمیل می کند؟ اما خیلی هم جای نگرانی نیست، قانون برای آنهایی که جیب پر و پیمانی هم ندارند، راه هایی پیش بینی کرده است.
بی مایه فطیره
اگر تا به حال به دادگاه نرفته اید، خوش به حالتان! ولی اگر رفته اید و از کسی شکایت کرده اید، می دانید که طرح شکایت کیفری( - ) مجانی نیست. بله! برای ثبت شکایت کیفری باید مبلغی بپردازید. پس یادتان باشد اگر شما روزی خواستید از کسی شکایت کنید و او را تحت تعقیب قرار دهید، به طور حتم طبق قانون باید مبلغی را از جیب مبارک تقدیم مراجع قضایی کنید تا به شکایت تان رسیدگی شود.
همه پرداخت هایی که از جیب صورت می گیرد تا طرح شکایت جریان یابد و دلایلتان ارائه و شنیده شود و رسیدگی و به صدور حکم منجر شود، هزینه دادرسی نامیده می شود.
بهتر است در ابتدا بدانید که دادرسی چه هزینه هایی را به شما تحمیل می کند:
- خرید تمبر برای شکوائیه
- پرداخت پول به کارشناس یا پزشکی قانونی برای ارائه نظر کارشناسی
- هزینه ایاب وذهاب شهود
- تهیه وسیله مورد نیاز برای انجام تحقیق محلی
- هزینه درج آگهی و احضار متهم ( )به وسیله مطبوعات
- هزینه ارائه دادخواست مطالبه ضرر و زیان
- هزینه رونوشت و ترجمه اسناد
همه موارد بالاهزینه هایی هستند که شاکی یا مدعی خصوصی باید پرداخت کند. اما در نهایت با پیروزی در جریان دعوا، محکوم کیفری باید این هزینه ها را برگرداند. یعنی فرد محکوم علاوه بر تحمل مجازات ناشی از جرم، باید هزینه های دادرسی و ضرر و زیان شاکی را نیز پرداخت کند، چراکه خودش موجبات چنین خساراتی را فراهم کرده است.
با جیب خالی چه کنیم؟
برای کسی که از وقوع جرمی متحمل صدمه و زیان شده و مدعی است که آه هم در بساط ندارد، حرف زدن از پرداخت هزینه دادرسی( ) برای طرح شکایت مانند آن است که از وی بخواهیم سراغ حق خواهی نرود.
در این مورد به طور استثنا عدالت شاه و گدا را می شناسد و به تشخیص دادستان یا دادگاهی که به موضوع رسیدگی می کند، فرد بی پول از پرداخت هزینه های شکایت معاف می شود.
البته این امتیاز برای شاکی هم در نظر گرفته شده است و اگر این فرد هم به دادگاه ثابت کند توان پرداخت هزینه های دادرسی را ندارد، از این فشار مالی به طور موقت معاف می شود. با این حال ممکن است این معافیت از پرداخت هزینه دادرسی دائمی باشد و آن زمانی است که محکوم به، یعنی مالی که به طور احتمالی به شاکی داده می شود جزو مستثنیات دین بوده یا اینکه حتی با اضافه شدن این مال به دارایی های مدعی خصوصی باز هم نتوان او را از دایره اعسار خارج دانست.
نکته قابل توجه این است که اگر مدعی خصوصی هزینه دادرسی را پرداخت نکند، این موضوع دلیلی برای تاخیر در رسیدگی کیفری نیست و دادگاه موظف است طبق روال خود به پرونده رسیدگی کند.
اگر تصور می کنید با نپرداختن هزینه دادرسی به طور کلی از پرداخت این هزینه ها معاف می شوید، باید بگوییم سخت در اشتباهید زیرا وقتی دادگاه حکم را صادر کرد، قاضی اجرای احکام هنگام اجرای حکم، هزینه دادرسی پرداخت نشده را از محل محکوم به، یعنی مالی که در موضوع حکم بوده است یا آن چیزی که مورد حکم قرار گرفته است، برمی دارد.
بشنوید و باور کنید
فکرش را بکنید بدون اینکه هزینه های لازم برای دادرسی را بدهید، کارتان در دادگاه انجام شود؛ آیا ممکن است؟ بله ممکن است اما باید بدانید که فقط در یک حالت این امکان در نظر گرفته شده است و آن هم زمانی است که مقام قضایی خودش تشخیص دهد برای صدور حکم و پیش رفتن پرونده به یک سری از کارها نیاز است. به این ترتیب هزینه این کارها از اعتبارات قوه قضائیه تامین می شود.
جور هندوستان بکشید
حالافرض کنید که قاضی نیاز به اقدامات اضافه بر سازمان مثل ارجاع مساله به کارشناس ندارد، اما شما به عنوان شاکی اصرار دارید که به طور حتم کارشناس هم در مورد این مساله نظر دهد، خب به طور حتم شما فکر می کنید که این کار برای روند پرونده مفید است.
در این باره یادتان باشد خودتان باید هزینه های مربوطه را تا زمان معینی پرداخت کنید و اگر نیت کرده اید از زیر پرداخت هزینه های مربوطه به دادرسی شانه خالی کنید، باز هم قانونگذار برای شما ارزش قائل شده و هزینه ها را از محل اعتبارات قوه قضائیه پرداخت می کند تا کار شما راه بیفتد. البته موضوع به اینجا ختم نمی شود و این مساله به اطلاع دادستان می رسد تا دادستان وارد عمل شود.
وقتی پای دادستان به داستان باز می شود
دادستان( - ) با اینکه به درخواست شما از نظر کارشناس یا به عنوان مثال از مترجم استفاده کرده است، بعدها از طریق اجرای احکام مدنی، هزینه هایی را که از جیب قوه قضائیه پرداخت شده را پس می گیرد. به عبارتی اندازه مبلغی که برای دادرسی هزینه شده را از اموال شما برمی دارد. البته این مورد مشمول اموالی که وسایل ضروری زندگی شما را تشکیل می دهد، نمی شود و به اصطلاح مستثنیات دین را برای مطالبه طلب قضایی برنمی دارند.
البته در این بین اما و اگرهای دیگری نیز هم وجود دارد:
* نخست اینکه اگر شما به واقع نتوانید این هزینه ها را بپردازید، به تشخیص مقام قضایی از شما هیچ هزینه ای برای رسیدگی به پرونده، دریافت نمی شود و از همان محل اعتبارات قوه قضائیه تمام هزینه های دادرسی پرداخت خواهد شد.
* دوم اینکه اگر مورد عجله ای وجود داشته باشد، مقام قضایی خودش دستور می دهد که به موضوع رسیدگی شود و بعد از آن اقدام به دریافت هزینه های دادرسی می کند. یعنی در وهله نخست درخواست شما را انجام می دهند و بعد از شما هزینه کارهای انجام شده را می گیرند.
البته این نکته خیلی مهم را فراموش نکنید که از متهم هیچ هزینه ای برای کارشناس، مترجم، گواهان و سایر موارد گرفته نمی شود.
آب رفته به جوی باز می گردد!
بله درست خواندید این بار آب رفته به جوی باز می گردد. یعنی شما شاکی یا مدعی خصوصی همه هزینه هایی را که برای پرونده پرداخته اید، می توانید در هر مرحله ای از دادرسی که باشد، از مدعی علیه یا شخص محکوم بگیرید؛ البته در این مورد نیز شرط و شروطی وجود دارد که شما پرچم پیروزی را بالاببرید و محق در دعوا شوید. آن وقت دادگاه هنگامی که می خواهد رای را صادر کند، مدعی علیه را مجبور می کند که تمام هزینه های پرداخت شده از سوی شما را پرداخت کند. دادگاه وقتی می خواهد حکم بدهد، تمامی هزینه هایی را که در جریان تحقیقات و محاکمه صورت گرفته را جزء به جزء مشخص می کند. همچنین مسئول پرداخت را نیز معین می نماید.
پس یادتان باشد اگر متهم مجرم شناخته شد به عبارت دیگر در صورت محکومیت متهم، پرداخت هزینه های دادرسی به عهده اوست.
مجرم و شرکایش...
البته در برخی از پرونده ها که چند نفر با هم مرتکب جرمی شده اند یا مجرم اصلی، معاون یا معاونانی در ارتکاب جرم داشته است، عدالت اقتضا می کند شرکا و معاونان جرم هم در پرداخت هزینه های دادرسی سهیم باشند. پس متهمانی که حکم برائت یا بی گناهی برایشان صادر شود، هزینه ای هم برای دادرسی نباید پرداخت کنند.
نکته پایانی این که وقتی کسی محکوم می شود و باید هزینه های دادرسی را بپردازد، هیچ راه فراری برای نپرداختن این هزینه ها ندارد و حتی مرگ هم نمی تواند مانع شود تا این پول را از وی دریافت نکنند.
درست است که با مرگ متهم، مجازات وی ناممکن می شود اما از آنجا که هزینه های دادرسی از حقوق مالی متهم بوده است، این پول را از مالی که به ارث گذاشته، وصول می کنند.
*مدیر آموزش های مردمی قوه قضائیه
